در این پست می خواهیم با وکیل و مفهوم آن آشنا شویم.
وکیل کیست؟
وکیل:
آنکه کاری به وی واگذار شود [لغتنامۀ دهخدا] + وکیل مدافع در زبان انگلیسی ADVOCATE یا LAWYER یا ATTORNEY at Law میباشد.
جایگاه اجتماعی وکیل در ایران چگونه است؟
اگر بخواهیم راجع به جایگاه اجتماعی وكیل صحبت كنیم باید بگوییم كه شغل وكالت ازجمله مشاغلی است كه خصوصاً در دنیای امروز از عزت و احترام خاصی در بین عموم مردم برخوردار است. فلسفه جایگاه رفیع وكالت ازلحاظ اجتماعی، شاید به این موضوع بازمیگردد كه وکیلان از حق نادیده گرفته شده و انكار شدۀ اشخاص دفاع میكند از حقی كه شاید مردم در ظاهر نتوانند تشخیص دهند كه از آن کدامیک از اصحاب یك دعوی است.
باهمت و تلاش مصدّق در روز هفتم اسفندماه لایحه استقلال کانون وکلا تصویب و نهاد وکالت مستقل شد؛ که این روز در تاریخ وکالت دارای اهمیّت خاص است و بعدها هم روز هفتم اسفند بهعنوان روز «وکیل مدافع» نامگذاری شد و هفتۀ منتهی به هفتم اسفند ماه هر سال به عنوان هفته وکیل مدافع یاد میشود.
متأسفانه در جامعه ما روشنگری و اطلاعرسانی دقیق راجع به جایگاه، کارکرد و اهمیت وکیل صورت نگرفته و خدماتی که وکیل دادگستری میتواند در راستای احقاق حق، توسعه عدالت و نفیِ ظلم و نابرابری انجام دهد ناشناخته مانده است. واقعیت امر آن است که روز وکیل مدافع، صرفاً مربوط به وکلای دادگستری و کسانی که امر مهم و خطیر دفاع از مردم را در محاکم و مراجع اداری به عهده خواهند گرفت، نبوده؛ بلکه این روز مربوط به کل جامعه است. وکلای دادگستری که این راه را انتخاب کرده و عنوان وزین اما مملو از مسئولیت را برای خود انتخاب کرده، بهدرستی و بهطور دقیق از مشکلات و سختیهای آن اطلاع داشته و تمامی مرارتهای آن را به جان خریده؛ اما چون باور دارند که حلاوت احقاق حق همه تلخیها و خستگیها را از بین میبرد نسبت بهدرستی راهی که انتخاب کرده ایمان راسخ دارند.
وکالت در ابعادی وسیعتر در سیطرۀ انسان/بشر است. از همین بابت در هر کشوری نهاد یا کانونیهایی از وکیلان حقوق بشر وجود دارد. وکیل مدافع حقوق بشر نمایندۀ حقوق اولیۀ انسانی، از سازمان ملل در هر کشوری است که به مقابله با حکومتهای حاکم بر هر سرزمین، مبنی بر احقاق حق ملت در قبال حکومت، میباشد. وکالت صرفاً یک شغل و وسیلهای برای کسب درآمد نیست؛ بلکه از مهمترین حقوق ملّت است و در قانون اساسی هم در فصل سوّم آمده است. همین امر مؤید اهمیت آن و قرار داشتن در زمره حقوق اولیه و اساسی بشر در یک جامعه انسانی است.
با این اوصاف ذینفعانِ استقلالِ وکیل آحاد جامعه هستند؛ چون وکلا برای شخص خود هیچ نیازی به استقلال ندارند؛ اما در مواردی که در دفاع از موکل، مورد تهدید و تحدید قرار میگیرند؛ استقلال مهمترین و محکمترین پشتوانه وکیل در دفاع از موکل است؛ زیرا فقدان استقلال وکیل موجب میشود که با دستانی لرزان و زبانی الکن وظیفه دفاع را انجام دهند و یا به دلیل بیمِ از دست دادن شغل و عنوان وکالت، دفاع را رها کنند؛ که در این صورت تنها موکل از این وضعیت لرزان نهاد وکالت متضرر خواهد شد و نمیتوان کار وکیل را دفاع شایسته تلقی کرد. از آن گذشته مبحث دفاع از عدالت است که وکیل مدافع با آن سر و کار دارد. در واقع وکیل مدافع عدالت است در برابر آنچه به ناحق و بی عدالتی صورت گرفته است. همین وجۀ عدالت خواهیِ وکیل است که پرچم عدالت را همیشه سفید به رنگ صلح نگاه میدارد. وکیل مدافع داگستری، زمانی که به کانون وکلا وارد میشود نخستین امری که به او گوشزد میشود استقلال این نهاد است که در راستای عدالتخواهی ملزم به جریان است.




استقلال نهاد وکالت هیچ مزیتی را برای وکیل ندارد؛ بلکه موجب افزایش مسئولیت و سطح انتظارات جامعه از وی خواهد بود. لذا جامعهای که استقلال و حریت وکیل را پاس بدارد جامعهای استاندارد و رو به تعالی است. کسانی استقلال وکیل را برنمیتابند که قانون و عدالت را مانع مقاصد و اهداف خود میدانند. چون وکیل زبان گویای قانون است روزبهروز درصدد تخدیش جایگاه و استقلال این نهاد دیرپا و مانا هستند؛ لذا برای اصلاح نابرابریها و اجرای قانون و عدالت نیازمند حضور و نقش مؤثر نهاد وکالت در جامعه هستیم.
وکیل شخصی بوده که بهعنوان نماینده شخصی حقیقی مثل انسان یا شخصی حقوقی مثل سازمان و بر اساس قرارداد وکالت مبادرت به فعالیت مینماید. در زبان فارسی به معنی جانشین، خلیفه، قائممقام (فرهنگ فارسی معین) میباشد. همچنین در سلسلهمراتب نظامی، سرجوقه یا سرجوخه، به معنی «نایب» در اجرای دستورات گروه نظامی و مترادف کلمه وکیل معنی شده است؛ و نیز در سلسلهمراتب خدمتکاران بهعنوان بالاترین درجه و مترادف کلمه «پیشکار» میباشد. وکیل همچنین مترادف کلمه «کارگزار» هم بهکاربرده میشود که در دنیای بورس اینگونه تعریف میشود:
شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و بهحساب آنها معامله میکند و بهعبارتدیگر واسطة بین خریدار و فروشنده اوراق بهادار است که بهعنوان نماینده مشتری و بهحساب مشتری، در مقابل دریافت کارمزد، به خریدوفروش اوراق بهادار میپردازد.
لفظ وكيل در قرآن ۲۴ بار وارد شده و در چهارده مورد، وصف خدا قرار گرفته است، برای مثال:
- … خالِقُ كُلِّ شَىء فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلى كُلّ شَىء وَكِيل
این است (وصف) پروردگار شما که جز او هیچ خدایی نیست، آفریننده هر چیز است، پس او را پرستش کنید و او نگهبان همه موجودات است.
- وَ للّهِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الأَرْضِ وَ كَفى بِاللّهِ وَكِيلاً
و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است همه ملک اوست، و تنها خدا به نگهبانی (خلق) کافی است.
- إِنَّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطان وَ كَفى بِرَبِّكَ وَكيلاً
همانا تو را بر بندگان (خاص) من تسلط نیست و تنها محافظت و نگهبانی خدای تو (ای رسول، از شیطان آنها را) کافی است.
- وَتَوَكَّل عَلَى اللَّهِ وَكَفى بِاللَّهِ وَكيلًا
و بر خدا توکّل کن، و همین بس که خداوند حافظ و مدافع (انسان) باشد!