عفو به عنوان یکی از موارد ساقط کننده مجازات(عدم اجرای مجازات )می باشد .زمانی که شاکی از وقوع جرم نزد مقام قضایی شکایت می کند مرجع قضایی پس از بررسی و تحقیقات مقدماتی در صورتی که فرد متهم را مجرم بداند ، او را به مجازات های مقرر در قانون محکوم می کند ولی در صورت وجود برخی شرایط مقرر در ماده 13 قانون آئین دادرسی کیفری من جمله فوت متهم یا محکومٌ‌علیه، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم قابل گذشت، شمول عفو، نسخ مجازات قانونی، شمول مرور زمان در موارد پیش‌بینی شده در قانون، توبه متهم در موارد پیش‌بینی شده در قانون، اعتبار امر مختوم : تعقیب و اجرای مجازات موقوف می شود.

عفو در لغت به معانی گوناگونی آمده است از جمله گذشت، بخشش، مغفرت، آمرزیدن، ساقط کردن، عذاب و غیره می باشد. اما در اصطلاح حقوق کیفری، عفو به معنی اقدامی است که با تصویب نهاد های حکومتی اعم از نهاد رهبری و مجلس به منظور موقوف ماندن تعقیب متهمان و یا بخشودن تمام یا قسمتی از مجازات محکومان به اجرا، در نظر گرفته می شود.

انواع عفو

عفو محکومیت می تواند از نوع عفو عمومی یا عفو خصوصی باشد.

عفو عمومی به معنی این است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی و در مقام قانون گذاری مبادرت به عفو عمومی نمایند و مطابق ماده 97 قانون مجازات اسلامی عفو عمومی که به موجب قانون در جرائم موجب تعزیر اعطاء می شود، تعقیب و دادرسی را موقوف می کند. در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زائل می شود.

عفو عمومی به معنی این است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی و در مقام قانون گذاری مبادرت به عفو عمومی نمایند و مطابق ماده 97 قانون مجازات اسلامی عفو عمومی که به موجب قانون در جرائم موجب تعزیر اعطاء می شود، تعقیب و دادرسی را موقوف می کند. در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زائل می شود.

عفو خصوصی موضوع ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲/۰۲/۰۱( عفو رهبری)

عفو در معنای عفو خاص می باشد و به عنوان یکی از شیوه های سقوط مجازات مورد تعریف قانونگذار قرار گرفته است و مطابق این ماده عفو یا تخفیف مجازات افرادی که به هر نوع جرم تعزیری اعم از حبس و جزای نقدی یا جرائم مرتبط با حد مثل شلاق حدی و قصاص و دیات به صورت قطعی یا تعلیقی محکوم شده اند را شامل شده و این افراد می توانند عفو خصوصی را مطابق با موازین اسلامی یا مواردی که شرع آنها را مقرر نموده از طریق کمیسیون عفو مستقر در مراکز استان های ایران و بر اساس آئین نامه اجرایی کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومان ثبت نمایند.

عفو رهبری با آزادی مشروط یا عفو مشروط متفاوت می باشد و آزادی مشروط یکی از حقوق قانونی محکومین در زمان اجرای مجازات حبس می باشد که در ماده 58 قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است و مانند عفو رهبری ساقط کننده مجازات کلیه محکومین نمی باشد.

نحوه ثبت درخواست عفو

در خصوص عفو، تخفیف  مجازات و آثار تبعی حکم محکومین در حدود موازین اسلامی،کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین در کمیسیون عفو مستقر در مراکز استانها می توان اقدام نمود و برای پیگیری الکترونیک در استان های تهران،خراسان رضوی و گلستان نیز می توان از طریق ثبت درخواست در سامانه ثنا اقدام به ثبت و پیگیری درخواست عفو نمود.

در این درخواست که می تواند از طریق رئیس دادگستری مربوط، دادستان مربوط، قاضی ناظر زندان مربوط، رئیس زندان مربوط، محکوم علیه، پدر و مادر و همسر و فرزندان محکوم علیه ثبت گردد می بایست اطلاعات درخواست دهنده، اطلاعات محکوم، نوع جرم و سابقه کیفری در راستای موازین اسلامی و به پیوست مدارک موضوع آئین نامه کمیسیون عفو باشد.

مطابق ماده ۹۸ قانون مجازات اسلامی عفو شامل تمام آثار محکومیت شده ولی تاثیری در پرداخت دیه و جبران خسارت ندارد.

آئین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین

فصل اول: تشکیلات
ماده۱ـ در اجرای بند۱۱  از اصل یکصد و دهم قانون اساسی( وظایف رهبری) جمهوری اسلامی ایران در خصوص عفو، تخفیف و تبدیل مجازات و آثار تبعی حکم محکومین در حدود موازین اسلامی، کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین در مرکز و استانها که از این پس در این آیین‌نامه کمیسیون مرکزی و استانی نامیده می‌شود تشکیل می‌گردد.

ماده۲ـ کمیسیون مرکزی مرکب از پنج نفر قضات آشنا به احکام شرع انور و قانون با پایه قضایی ده به بالا تشکیل می‌گردد که توسط رئیس قوه‌قضائیه برای مدت پنج سال منصوب می‌شوند.
ماده۳ـ رئیس قوه‌قضائیه یک نفر از اعضاء را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس کمیسیون مرکزی انتخاب می‌نماید. جلسات کمیسیون با حضور حداقل سه عضو رسمیت خواهدیافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر خواهدبود.
ماده۴ـ کمیسیون استانی مرکب از رئیس کل دادگستری استان، نماینده حوزه نظارت قضایی ویژه قوه‌قضائیه مستقر دراستان، دادستان مرکز استان و مدیرکل زندانهای استان به ریاست رئیس کل دادگستری استان تشکیل می‌گردد. جلسات کمیسیون با حضور سه نفر از اعضاء رسمیت خواهدیافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر است.
ماده۵ ـ در پرونده‌های محاکم نظامی کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، معاون حقوقی و قضایی و معاون نظارت و بازرسی سازمان تشکیل می‌گردد. تصمیمات کمیسیون مزبور پس از اخذ نظر کمیسیون مقدماتی مرکب از رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان، دادستان نظامی استان و مدیرکل سازمان زندانهای استان با رأی اکثریت اعضاء معتبر خواهدبود.

فصل دوم: روش کار
ماده۶ ـ اشخاص زیر می‌توانند درخواست عفو را پیشنهاد کنند:
۱ـ رئیس دادگستری مربوط
۲ـ دادستان مربوط
۳ـ قاضی ناظر زندان مربوط
۴ـ رئیس زندان مربوط
۵ ـ محکوم علیه
۶ ـ پدر و مادر و همسر و فرزندان محکوم علیه
ماده۷ـ رئیس کل دادگستری هر استان مسئول تشکیل جلسات و نظارت بر حُسن انجام وظایف کمیسیون استانی در مورد عفو و تخفیف مجازات محکومین دادگاه‌های عمومی و انقلاب است و پس از انجام تحقیقات لازم و احراز صحت مندرجات مدارک مربوط و اخذ نظریه اداره اطلاعات در رابطه با جرائم گروهکی و امنیتی و نظریه ستاد مبارزه با مواد مخدر در جرایم مهم مواد مخدر مانند: قاچاق مسلحانه یا سازمان یافته و نیز محکومین به اعدام، حبس ابد و حبس بیش از بیست سال در یک دادنامه، نسبت به تشکیل جلسات کمیسیون استانی اقدام می‌نماید.
تبصره ـ اداره اطلاعات و ستاد مبارزه با مواد مخدر موظفند از تاریخ وصول استعلام حداکثر ظرف یک ماه پاسخ مقتضی را ارسال نمایند.
ماده۸ ـ در صورتی که نظر کمیسیون استانی یا کمیسیون سازمان قضایی نیروهای مسلح پس از رسمیت جلسه و ارزیابی مدارک و احراز شرایط بر عفو باشد، ضمن تشریح جهات و دلائل گزارش کاملی از وضعیت محکومین استان یا سازمان را بطور مستدل و مستند همراه با جمع‌بندی و پیشنهاد به دبیرخانه کمیسیون مرکزی ارسال می‌نمایند و در غیر اینصورت سابقه را بایگانی خواهندنمود، مگر مواردی که براساس دستور رئیس قوه‌قضائیه برای رسیدگی و تعیین تکلیف نهایی، موضوع به کمیسیون مرکزی ارجاع شود.
تبصره ـ اجرای احکام اعدام و حدود شرعی که زمینه عفو را از بین می‌برد با ثبت درخواست عفو تا اعلام نظر قطعی کمیسیون مرکزی و معلوم شدن نتیجه درخواست عفو، متوقف می‌شود.

ماده۹ـ در پیشنهاد عفو، تخفیف و تبدیل مجازات باید مدارک متضمن اطلاعات زیر پیوست گردد:
۱ـ مشخصات محکوم علیه شامل: نام و نام خانوادگی، شهرت، نام پدر، شماره ملی، شماره شناسنامه و محل صدور آن، تاریخ تولد، تابعیت، شغل، سواد، تأهل، تعداد عائله و داشتن و نداشتن سرپرست.
۲ـ تاریخ شروع اجرای مجازات و مدتی که محکوم علیه پیش از شروع به اجراء در بازداشت بوده‌است.
۳ـ پیشینه کیفری (در صورت داشتن نوع و تعداد و شرح آن قید گردد.)
۴ـ استیفاء یا عدم استیفاء حق شاکی خصوصی و کیفیت آن.
۵ ـ جرم ارتکابی، میزان محکومیت قطعی، مانده محکومیت در تاریخ تنظیم فرم و میزان عفو درخواستی.
۶ ـ سوابق استفاده از عفو یا تخفیف و میزان آن.
۷ـ وضعیت اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، جسمانی و معیشتی عائله محکوم‌علیه.
۸ ـ تاریخ تنظیم فرم پیشنهاد عفو.
۹ـ کیفرخواست، رأی بدوی، رأی تجدیدنظر و رضایت‌نامه حسب مورد.
۱۰ـ در مورد محکومیت به اعدام عندالاقتضاء اصل پرونده به ضمیمه برگ پیشنهاد عفو.

ماده۱۰ـ قاضی اجرای احکام شهرستان با وصول تقاضای عفو مکلف است، نکات ذکرشده را از پرونده محکوم علیه با دقت نظر، استخراج و ضمائم به صورت خوانا و مصدّق از مدارک مورد نیاز تهیه و با ذکر نام و نام خانوادگی و سمت خود، آن را گواهی نماید و حداکثر ظرف سه روز به دبیرخانه کمیسیون استانی ارسال نماید.

ماده۱۱ـ به منظور تحقیق در فرآیند شرایط عفو و سیاستهای کلان قضایی در مورد زندانیـان، کمیسیـون‌های مرکـزی و استـانی می‌توانند رأساً یا با تعییـن و اعـزام هیـأت به ترتیب به زندانهای سراسر کشور و زندانهای همان استان، برصحت آن نظارت
نمایند.
ماده۱۲ـ دبیرخانه کمیسیون مرکزی در تهران تشکیل و امور مربوطه به پیشنهادهای عفو را در دفاتر و رایانه ثبت و آماده طرح در کمیسیون می‌نماید و دبیرخانه کمیسیون استانی، تحت نظارت و مسئولیت رئیس کل دادگستری تشکیل و به امور مربوط رسیدگی و نسبت به آماده نمودن درخواستها جهت طرح در کمیسیون و انعکاس مراتب به دبیرخانه کمیسیون مرکزی اقدام می‌نماید.
ماده۱۳ـ مدیر کل سجل کیفری و عفو و بخشودگی به عنوان دبیر کمیسیون مرکزی، مسئولیت پیگیری امور اداری مربوط به عفو و بخشودگی را عهده‌دار است.
ماده۱۴ـ دبیر کمیسیون موظف است درخواست‌ها و پیشنهادهای عفو یا تخفیف مجازات محکومین را به ترتیب تاریخ وصول ثبت و حداکثر ظرف پانزده روز توسط کارشناسان اداره عفو و بخشودگی بررسی و بلافاصله پس از تکمیل شرایط ذکر شده در این آیین‌نامه به منظور طرح به کمیسیون مرکزی ارسال نماید.
ماده۱۵ـ کمیسیون‌های مرکزی و استانی، حداقل هر پانزده روز یک بار و در مواقع ضروری به صورت فوق‌العاده تشکیل جلسه می‌دهند. کمیسیون استانی درخواست‌های رسیده را بررسی و تصمیمات اتخاذ شده را یک ماه پیش از موعد مقرر به کمیسیون مرکزی تقدیم می‌نماید و کمیسیون مزبور باید حداکثر بیست روز قبل از موعد مقرر فهرست اسامی دارندگان شرایط عفو را توسط رئیس کمیسیون مرکزی به رئیس قوه‌قضائیه تقدیم دارد و پیشنهاد عفو باید پانزده روز قبل از مناسبت مقرر به محضر مقام معظم رهبری تقدیم شود.
ماده۱۶ـ کمیسیون مرکزی موظف است اسامی زندانیان واجد شرایط را به تفکیک استان، شهرستان و محکومین سازمان قضایی نیروهای مسلح و ویژه روحانیت را در ۲ لیست به شرح زیر تنظیم نماید:
الف ـ زندانیان مشمول عفو اعطایی منجر به آزادی.
ب ـ زندانیان مشمول عفو اعطایی منجر به تخفیف یا تبدیل مجازات.
ماده۱۷ـ حوزه ریاست قوه‌قضائیه اسامی آن دسته از زندانیانی که عفو اعطایی منجر به آزادی آنان می‌شود را بلافاصله به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی ارسال نموده تا در اسرع وقت و از طریق متقضی به زندانهای سراسر کشور ابلاغ گردد و تحت نظارت دادستان مربوط در صورتی که به جهت دیگـری بازداشت نباشند بلافاصله نسبـت به آزادی محکومین مزبور اقدام و نتیجه را ظرف ده روز گزارش نمایند.
ماده۱۸ـ‌ دبیر کمیسیون مرکزی اسامی آن دسته از زندانیانی که عفو اعطایی آنان منجر به تخفیف و یا تبدیل مجازات می‌شود را رأساً به دادستانهای محل ابلاغ تا با نظارت رئیس دادگستری مربوط حداکثر ظرف بیست روز پس از وصول نسبت به اعمال عفو اقدام و مراتب را گزارش نمایند.
ماده۱۹ـ فهرست عفو محکومین دادگاه‌های نظامی سراسر کشور و ویژه روحانیت به سازمان قضایی نیروهای مسلح مرکز و دادستان ویژه روحانیت برای ابلاغ، اجراء و نظارت مطابق مفاد این آئین‌نامه ارسال می‌گردد.

ماده۲۰ـ چنانچه عفو محکومین فاقد برخی از شرایط، ضرورت یابد، رئیس قوه‌قضائیه می‌تواند عفو آنان را بطور جداگانه و با ذکر علل مرجح پیشنهاد کند.

ماده۲۱ـ کمیسیون‌های مرکزی، استانی و سازمان قضایی نیروهای مسلح می‌توانند به عنوان تخفیف مجازات محکومین، تبدیل مجازات تعیین شده به مجازاتی از نوع دیگر را مناسب‌تر به حال محکوم علیه باشد، پیشنهاد کنند.
ماده۲۲ـ مراجع قضایی و قانونی موظفند پاسخ استعلامات دبیرخانه کمیسیون‌های مرکزی، استانی و سازمان قضایی نیروهای مسلح را در اسرع وقت تهیه و ارسال دارند و همچنین تصمیمات متخذه کمیسیون‌های مزبور را برحسب مورد در جهت انجام وظایف واگذار شده بدون تأخیر اجراء نمایند.

فصل سوم: مناسبت‌های عفو، تخفیف و تبدیل مجازات

ماده۲۳ـ قوه قضائیه در هر یک از مناسبت‌های زیر می‌تواند پیشنهاد عفو دهد:
۱ـ ولادت حضرت رسول اکرم « ص» ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول.
۲ـ مبعث حضرت رسول اکرم « ص» ۲۷ رجب.
۳ـ ولادت حضرت امیرالمؤمنین « ع» ۱۳رجب.
۴ـ ولادت حضرت فاطمه زهرا « س» ویژه عفو محکومین نسوان ۲۰ جمادی الثانی.
۵ ـ ولادت حضرت امام حسین « ع» ۳شعبان.
۶ ـ ولادت حضرت قائم « عج» ۱۵ شعبان.
۷ـ عید سعید فطر، اول شوال.
۸ ـ عید سعید قربان، ۱۰ ذیحجه.
۹ـ عیدسعید غدیر، ۱۸ ذیحجه.
۱۰ـ سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، ۲۲بهمن.
۱۱ـ عیدنوروز، اول فروردین.
۱۲ـ سالروز جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین.
۱۳ـ سالروز حماسه فتح خرمشهر ویژه عفو محکومین نیروهای مسلح، ۳خرداد.
۱۴ـ سایر مناسبت‌هایی که مقام معظم رهبری موافقت فرمایند.

فصل چهارم ـ سیاست‌ها و شرایط عفو، تخفیف و تبدیل مجازات

ماده۲۴ـ سیاست‌های عفو، تخفیف و تبدیل مجازات عبارتند از:
۱ـ توجه به تدابیر و منویات مقام معظم رهبری در مقاطع اعطای عفو.
۲ـ تلقی عفو محکومیت به عنوان یک اقدام معنوی و عنایت نظام جمهوری اسلامی.
۳ـ توجه به میزان تأثیر مجازات، اصلاح بزهکار، احراز ندامت.
۴ـ توجه به ضرورت‌ها، مصالح اجتماعی، سیاسی و منطقه‌ای.
۵ ـ توجه به موارد حق‌الناس و فراهم بودن شرایط و موجبات تأمین ضرر و زیان شاکی خصوصی.
۶ ـ توجه به وضعیت و شخصیت محکوم و خانواده وی و اصلاح مجرم.
۷ـ توجه به سوابق کیفری از جهت تکرار و تعدد جرم.
۸ ـ عدم اعلام عفو تا قبل از زمان صدور عفو.
۹ـ رعایت اصل طبقه‌بندی اطلاعات در تمام مراحل عفو.
۱۰ـ اعطای عفو موجب بیهوده جلوه دادن امر قضاء، احکام صادره و اجرای کیفرهای قانونی نشود.
ماده۲۵ـ شرایط عفو، تخفیف و تبدل مجازات عبارتند از:
۱ـ رعایت سیاست‌ها و تدابیر مندرج در این آئین‌نامه.
۲ـ محکومین به اعدام که مجازات‌شان با استفاده از عفو به حبس ابد تبدیل شده، در صورت تحمل حداقل ده سال حبس از تاریخ عفو قبلی.
۳ـ عفو محکومین به حبس ابد پس از تحمل ده سال حبس.
۴ـ محکومین به حبس ابد که حبس آنان به پانزده سال تقلیل یافته، پس از گذشت پنج سال از تاریخ عفو قبلی.
۵ ـ محکومین غیر از حبس ابد در صورت تحمل یک سوم باقی‌مانده حبس از تاریخ عفو قبلی.
تبصره ـ محکومینی که حبس آنان قبلاً مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات قرار گرفته و به جهت جزای نقدی در زندان به سر می‌برند و عاجز از پرداخت می‌باشند، در صورت احراز سایر جهات عفو، مورد عفو قرار می‌گیرند.

ماده۲۶ـ موارد زیر مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات نمی‌شود:
۱ـ قاچاقچیان حرفه‌ای.
۲ـ موارد حق‌الناس.
۳ـ سرقت مسلحانه.
۴ـ تجاوز به زنای به عنف.
۵ ـ مصادیق مهم جرائمی از قبیل: جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشاء و آدم ربایی.
۶ ـ محکومین به جرائم مستوجب حدشرعی اعدام و رجم مانند زنای محصنه و لواط مشروط بر اینکه جرم آنان با شهادت شهود عادل ثابت شده‌باشد.
تبصره ـ حرفه‌ای بودن و تعیین تصادیق مهم مقرر در این ماده به تشخیص رئیس قوه‌قضائیه است.

ماده۲۷ـ اجرای مواد ۷۲، ۱۲۶ و ۱۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ از شمول این آیین‌نامه خارج است و مراجع قضایی تقاضای عفو طبق مواد مذکور را مستقیماً به حوزه نظارت قضایی ویژه قوه قضائیه ارسال نمایند.
ماده۲۸ـ برای محکـومینی که تقاضای عفو آنان از طرف کمیسیون‌ها رد شده، طرح مجدد درخواست عفو صرفاً برای یک نوبت دیگر با رعایت شرایط این آیین‌نامه بلامانع است.
ماده۲۹ـ نظر کمیسیون‌ها در رد یا قبول پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات باید کتبی، مستدل و مستند باشد.
ماده۳۰ـ در خصوص محکومینی که واجد شرایط مذکور در فصل چهارم این آئیـن‌نامه نیسـتند لیکن صلاحیت برخورداری از عفو را به استـناد ماده ۲۰ دارنـد، کمیسیون استانی پیشنهاد عفو آنان را طی فهرست جداگانه با تصریح به علل مرجح و انضمام مدارک مربوط به کمیسیون مرکزی ارسال نموده تا پس از بررسی به نظر رئیس قوه‌قضائیه برسد.
ماده۳۱ـ این آئین‌نامه در ۴ فصل و ۳۱ ماده و ۴ تبصره در تاریخ ۱۲/۹/۱۳۸۷ مورد تصویب رئیس قوه قضائیه قرار گرفت. از تاریخ تصویب این آئین‌نامه، آئین‌نامه کمیسیون عفو و بخشودگی مصوب ۱۹ آذر ۱۳۷۳ و آئین‌نامه کمیسیون عفو، تخفیف و تبدیل مجازات مصوب ۱۶ مرداد ۱۳۸۷ملغی است.

رویه قضائی در خصوص عفو از طریق مقام معظم رهبری

جهت مشاهده متن ماده 96 قانون مجازات اسلامی کلیک کنید…