اهلیت اقامه دعوا

شرایط شاکی و خواهان برای داشتن اهلیت اقامه دعوی اقتضای رعایت قاعده ضرورت وجود اهلیت استیفا است و مطابق آن کسی که عریضه و درخواستی در قالب دادخواست یا شکواییه به دادگستری می برد باید اهلیت لازم برای اقامه دعوا را داشته باشد.

منظور از اهلیت اقامه دعوی در دعاوی مالی حصول و ورود به سن رشد و در دعاوی غیر مالی سن بلوغ است.مطابق همین قاعده با سفیه مانند غیر رشید رفتار می شود.مطابق ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی خوانده در مقام اولین دفاع می تواند به سمت و اهلیت خواهان اعتراض نموده و ایراد وارد نماید که ضمانت اجرای آن هم صدور قرار رد دادخواست است.

البته خود مرجع رسیدگی و مقام پذیرش دادخواست نیز موظف به احراز اهلیت است.مرجع تشخیص اهلیت خوانده نیز قاضی رسیدگی کننده است. رفتار صحیح قانونی این است که اگر خوانده اهلیت ندارد قائم مقام قانونی وی که حسب مورد ولی قهری ،وصی ،قیم یا مدعی العموم (دادستان) است نیز به عنوان خوانده به دادرسی دعوت شود.

در ادامه به نکات مهم اهلیت اقامه دعوا و شروط لازم برای اهلیت پرداخته می شود.

شروط لازم برای اقامه دعوی چیست؟

شروط لازم برای اینکه دعوای خود را در دادگاه اقامه یا طرح کنید دو شرط  شامل داشتن اهلیت و نفع می باشد.

شرط اهلیت به چه معنی است؟

 شرط اهلیت به معنی این است که شخص عاقل، بالغ و رشید باشد. عاقل بودن همان سلامت عقل و عدم جنون است. تشخیص این شرط چندان دشوار نیست و در صورت لزوم با تصمیم مرجع قضایی و استعلام از پزشکی قانونی مشخص می گردد.

شرط بلوغ در اهلیت به این معنی است که طبق قانون مدنی پسر در سن 15 سالگی تمام شمسی و دختر در سن 9 سالگی تمام شمسی باشد. بنابراین سن بلوغ در قوانین هم، همان سن بلوغ شرعی است.

شرط رشد یا رشید بودن در اهلیت اقامه دعوی به معنی داشتن عقل معاش است و کسی رشید است که در تصمیم‌های اقتصادی خود معقول و منطقی عمل نماید و رشید بودن پس از رسیدن به سن 18 سال تمام اثبات می گردد.

بر طبق قوانین کنونی دختر درسن 9 سالگی تمام شمسی و پسر در سن 15 سالگی تمام شمسی برای اقامه دعوی غیرمالی مثل اثبات ازدواج رشید محسوب می‌شوند اما برای اقامه دعوای مالی بعد از سن بلوغ تا سن 18 سالگی نیاز به اثبات رشد در دادگاه است و بعد از رسیدن به سن 18سالگی بنا بر رویه قضایی دادگاه‌ها نیاز به اثبات رشید بودن نیست.

ذینفع بودن در طرح دعوی به چه معنی است؟

منظور از ذی‌نفع بودن در طرح دعوی این است که اگر دادگاه به ادعای طرف رسیدگی کند و حکم به نفع او صادر شود سودی به او می‌رسد. کسی که نفعی در دعوا ندارد نباید طرح دعوا کند و بر طبق ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی «هیچ دادگاهی نمی‌تواند به دعوایی رسیدگی کند، مگر اینکه شخص یا اشخاص ذی‌نفع رسیدگی به دعوا را برابر قانون درخواست نموده باشند»؛ بنابراین علاوه بر اینکه فرد برای اقامه دعوی باید اهلیت داشته باشد باید ذی‌نفع هم باشد.

وظایف قانونی شخص فاقد اهلیت و مجنون چیست؟

برای شروع یک دعوا باید اهلیت داشته باشیم و وظیفه نماینده قانونی یا ولی و قیم است که از طرف شخص فاقد اهلیت مثل غیر رشید یا سفیه و مجنون اقامه دعوی نماید یا پاسخ دعوی را بدهد یا وکیل انتخاب نماید.

بر اساس ماده های 1217 و 1218 قانون مدنی برای افراد صغیر، یا مجنون یا غیر رشیدی که عدم رشدشان از دوران صغار بوده و بعد از بلوغ ادامه داشته است، پدر یا جد پدری یا وصی تعیین‌شده از طرف آنها، نماینده­ قانونی­ به‌شمار می‌رود و در صورت فقدان آنها، از طرف دادگاه قیم تعیین می‌شود براي افراد مجنون یا غیر رشیدی که جنون و یا عدم رشد بعد از سن بلوغ بر آنها عارض شد نیز از طرف دادگاه قیم تعیین می‌شود.بنابراین برای چنین شخصی ابتدا بایستی قیم تعیین شود. و سپس قیم او نیز دعوای را از طرف وی مطرح می‌کند، اما خود برای پاسخگویی در جلسه دادگاه حاضر می‌شود و طلبکاران او نیز علیه خود وی طرح دعوا کرده اما قیم در دادگاه برای دفاع حاضر می‌شود.